Keuzestress: waarom een overbelast brein niet kan kiezen
Moet je blijven in je baan of iets anders zoeken? Nog een taak op je nemen of eigenlijk ‘nee’ zeggen? Wel of niet op vakantie gaan? De muur wit of geel schilderen? Wel of niet met die vriendin afspreken? Grote én kleine beslissingen kunnen je volledig lamleggen als je al overbelast bent. Keuzestress is komt vaak voor bij een burn-out, maar hoe ga je ermee om?
Wanneer je een burn-out hebt, is je stresssysteem langdurig overbelast. Dit heeft niet alleen effect op je lichaam, maar ook op je brein. Je prefrontale cortex – het deel van je hersenen dat verantwoordelijk is voor concentratie, planning en het nemen van beslissingen – werkt minder goed. Daardoor wordt nadenken vermoeiend en voelt zelfs een simpele keuze maken als een enorme opgave.
Daarnaast staat je brein in de ‘overlevingsstand’. Je lichaam geeft voorrang aan basisfuncties zoals ademhalen en alert blijven, terwijl complexe denkprocessen op de achtergrond raken. Dit verklaart waarom je vergeetachtig bent, geen overzicht hebt en moeite hebt om knopen door te hakken. Om dit te doorbreken, is rust cruciaal. Pas wanneer je stressniveau daalt, krijgt je brein de ruimte om weer helder na te denken.
Kofferstress
Vakantie. Dat klinkt als ontspanning. Maar niet als je heel veel stress hebt. Bij mij ging het al mis bij het inpakken van de koffer. In Nederland was het 30 graden, in Noorwegen 12 graden. Wat moest ik meenemen? Ik kon niet kiezen tussen mijn bergschoenen en wandelschoenen en was bang dat ik het helemaal verkeerd deed. Schoenen erin en weer uit, regenpak mee, maar welk regenpak? Ik heb verschillende regenpakken, wat is nou het beste? Moet ik een pet voor de regen meenemen of een warme muts? Ik maakte mezelf helemaal gek. Mijn man probeerde me gerust te stellen: “Het komt goed en als je daar bent, kan je altijd nog wat kopen in een winkel.” Maar dat hielp niet, hoe goed bedoeld ook. In mijn hoofd was het pure chaos. Ondertussen maakte ik me ook enorme zorgen over die lange rijen op Schiphol en over het vliegen. Want we moesten een hele dag vliegen, drie keer overstappen. Hoe ging ik dat in godsnaam doen?
Dit verhaal kan ik nu rustig vertellen zonder de angst te voelen die ik toen voelde. Want dat is het: pure angst. Het nare is dat je systeem al zo overbelast is en al deze extra stress het alleen maar erger maakt. Je wilt het niet, maar het neemt je over. Zo heb ik het ervaren.
“Als je een burn-out hebt, kun je niet alles doen. Je moet keuzes maken en ‘nee’ leren zeggen. Hoe moeilijk dat ook is.”
Waarom ‘nee’ zeggen soms het beste is
Om ervoor te zorgen dat ik niks vergat – mijn hoofd was gatenkaas in die periode – maakte ik lijstjes. Voor alles. Ik schreef op dat ik boodschappen moest doen, dus niet wát ik moest halen, maar dat ik naar de winkel moest gaan. En dat ik daarna naar de tennisclub ging en nog even langs mijn vader. Ellenlange lijstjes om te proberen de boel onder controle te houden zodat er geen ballen op de grond zouden vallen. Heel vermoeiend. Wat ik vergat om te doen was gas terugnemen. Als je een burn-out hebt, kun je namelijk niet alles doen. Je moet keuzes maken en dat betekent ook nee leren zeggen. Hoe moeilijk dat ook is. Zeker als je het gewend bent om altijd klaar te staan voor andere mensen, zoals ik. Kiezen voor jezelf is dan een hele opgave.
Wanneer je overbelast bent of in een burn-out zit, is alles snel te veel. In zo’n situatie is nee zeggen geen egoïsme, maar zelfbescherming. Elke extra verplichting die je aangaat kost energie die je eigenlijk niet hebt. Door nee te zeggen, geef je jezelf ruimte om te herstellen. Je voorkomt dat je nog verder over je grenzen gaat
5 tips om keuzestress te verminderen
Als je overspannen of burn-out bent, kan zelfs een simpele keuze aanvoelen als een berg die je moet beklimmen. Elke kleine keuze die je vereenvoudigt, helpt je een stap vooruit.
Deze tips dragen bij aan het verminderen van keuzestress:
- Beperk het aantal keuzes: hoe meer keuzes je hebt, hoe vermoeiender het wordt. Geef jezelf minder opties. Bijvoorbeeld door te kiezen voor een vast weekmenu. Dan hoef je daar verder niet meer over na te denken.
- Stel uit wat niet nú hoeft: niet alles hoeft meteen beslist te worden. Vraag jezelf af: moet ik hier vandaag over beslissen? Als het antwoord nee is, geef jezelf de ruimte om later een keuze te maken, wanneer je hoofd rustiger is.
- Kies goed genoeg in plaats van perfect: perfectionisme kan verlammend werken. Onthoud: een beslissing die ‘goed genoeg’ is, is vaak al prima. Beter een gezond mens, dan een perfect mens toch?
- Vraag om hulp: je hoeft niet alles alleen te doen. Anderen kunnen je helpen om dingen van je over te nemen en onnodige druk weg te nemen. Als je het toelaat is er meer hulp dan je denkt.
- Luister naar je gevoel: als nadenken niet lukt, probeer dan te voelen. Wat geeft rust? Wat voelt als de minste weerstand? Wat voelt licht en wat niet? Soms is je intuïtie de beste raadgever, vooral als je hoofd overloopt.
