Wat gebeurt er in je lichaam bij een burn-out?

Stress is een natuurlijk en noodzakelijk onderdeel van het leven. Ons stresssysteem functioneert eigenlijk als een energiesysteem: het helpt ons om ’s ochtends wakker te worden en geeft ons overdag de energie om actief te zijn. Maar wat gebeurt er als dat systeem overbelast raakt? Ik vertel je graag meer over de fysiologische processen die plaatsvinden bij langdurige stress en een burn-out, en wat er nodig is om je lichaam weer in balans te brengen.

Ons lichaam is continu bezig met het reguleren van energie. Hoe actiever we zijn, hoe meer energie er vrijkomt. Dit geldt bij fysieke inspanning zoals sporten, maar ook bij mentale inspanning, zoals het oplossen van een moeilijke puzzel of het analyseren van een probleem. Stress is op zichzelf is dus niet slecht; het helpt je om goed te functioneren. Maar om ervoor te zorgen dat je systeem in balans blijft, heb je ook voldoende rustmomenten nodig.

Neem je te weinig rust, dan raakt je systeem overbelast. Op een gegeven moment keert het stresssysteem zich dan tegen je. Het raakt gewend aan de ‘overdrive’ en stelt zich hierop in. Dat kan als gevolg hebben dat je heel actief bent overdag en veel te veel doet waardoor je ’s nachts niet goed kan slapen en dus herstellen. Zo ontstaat er geleidelijk aan een flinke kink in de oplaadkabel.

Het autonome zenuwstelsel: de rem en het gaspedaal

Ons autonome zenuwstelsel regelt alle onbewuste processen in ons lichaam, zoals ademhaling, hartslag en spijsvertering. Dit zenuwstelsel bestaat uit twee delen:

Het sympathische zenuwstelsel (het gaspedaal): dit deel activeert het lichaam in stressvolle situaties en zorgt voor de bekende vecht-of-vluchtreactie. Het geeft ons energie door de afgifte van stresshormonen zoals adrenaline en cortisol.
Het parasympatische zenuwstelsel (de rem): dit deel zorgt voor ontspanning en herstel. Het verlaagt de hartslag, stimuleert de spijsvertering en helpt ons tot rust te komen door de aanmaak van rustgevende stoffen zoals serotonine en melatonine.

In een gezond lichaam werken deze twee systemen in balans: na een periode van inspanning volgt rust en herstel. Maar bij langdurige stress raakt deze balans verstoord. Het gaspedaal blijft ingedrukt, terwijl de rem nauwelijks nog functioneert, waardoor het lichaam niet meer goed kan herstellen. Uiteindelijk kan het zelfs zijn dat de sympathicus zó overbelast raakt, dat de ‘actieknop’ niet meer goed werkt. De parasympathicus krijgt dan uiteindelijk de overhand. Er is dan zoveel ontregeld, dat de oplaadknop niet meer voor voldoende herstel kan zorgen. Je bent uitgeblust en doet weinig meer. Helaas knap je daar niet of nauwelijks van op.

Als je gedurende langere tijd te weinig oplaadt, maar wel actief blijft, loopt je batterij langzaam leeg. Dit kan veroorzaakt worden door uiteenlopende factoren, zoals privéomstandigheden, hormonale veranderingen zoals de overgang, ziekte, de zorg voor anderen of bepaalde karaktereigenschappen zoals perfectionisme of pleasegedrag.

Symptomen van overbelasting

Vermoeidheid die niet overgaat
Prikkelbaarheid, kort lontje
Minder plezier in dagelijkse activiteiten, somberder
Hyper gedrag: haastig, snel praten, onrustig
Angstig en onzeker zijn, veel piekeren
Concentratieproblemen, slecht geheugen
Sneller ziek, veel hoofdpijn
Snel geblesseerd en/of blessures die niet overgaan
Geen keuzes kunnen maken
Last van tinnitus (oorsuizen)

Een kettingbotsing

Bij langdurige stress werkt het stressmechanisme niet meer goed. Langzaam veranderen processen die gericht zijn op overleven in processen die ons bedreigen. Er ontstaat één grote kettingreactie of beter gezegd een kettingbotsing in je systeem. Want alles hangt met elkaar samen. Ik leg kort uit hoe het autonome zenuwstelsel, je hormoonhuishouding, hersenen en pijnlichaam op elkaar inwerken:

Autonome zenuwstelsel: je sympathicus staat voortdurend aan, je herstelt niet meer, je kan niet meer ontspannen en goed slapen, je gedrag verandert, je kunt prikkels niet goed verwerken, je put jezelf uit.
Hormonen:je immuunsysteem werkt niet goed door de hoeveelheid cortisol waardoor je vatbaar bent voor griep en andere ‘indringers’. Onder invloed van de stresshormonen vermindert je geheugencapaciteit; het wordt lastig om dingen te onthouden. Bij langdurige verstoring van de hormoonhuishouding worden er te weinig stofjes geproduceerd die je een fijn gevoel geven en kan je je angstig of depressief voelen.

Hersenen:je managementcentrum is ontregeld. Je kunt niet meer rustig nadenken en je aandacht erbij houden. Het lukt niet om hoofd- en bijzaken te onderscheiden; je kunt geen beslissingen nemen of simpele keuzes maken.
Pijn: door de hoeveelheid adrenaline die continu vrijkomt in je systeem voel je minder dat je ergens pijn hebt. Je mist de stopsignalen. Bij langdurige vermoeidheid kunnen de pijnklachten juist veel erger zijn dan normaal.

Van overbelasting naar burn-out

Wanneer het stresssysteem te lang in de overdrive blijft staan, raakt het gewend aan een verhoogde actiestand en wordt het moeilijker om tot rust te komen. Als je deze signalen negeert en blijft doorgaan, kan dit leiden tot overspanning en uiteindelijk burn-out. Bij een burn-out is je lichaam volledig uitgeput en kun je nauwelijks nog functioneren. In extreme gevallen kan een burn-out zich ontwikkelen tot een Chronisch Stress Syndroom (CSS), waarbij je lichaam voortdurend in een stressmodus blijft hangen. Je vermoeidheid wordt een stressfactor op zich. Alledaagse prikkels zoals een inkomend whatsappberichtje of pratende mensen om je heen kunnen dan al zorgen voor een stressreactie.

Bij langdurige stress raakt je stresssysteem als het ware ‘kapot’ en blijft het aan staan. Daarom heb je hulp nodig bij genezing van een burn-out of CSS. Het gaat helaas niet vanzelf over door het wat rustiger aan te doen. Je moet je levensstijl aanpassen. Dit kan volgens de CSR-methode, waarbij onder meer aandacht is voor:

Beweging: wandelen, yoga, rustig fietsen in plaats van intensief sporten
Slaap: veel slapen en voldoende en diepe rustmomenten overdag.
Prikkels verminderen: minder schermtijd en sociale verplichtingen, meer tijd voor jezelf.
Kleine, afgebakende activiteiten: je kunt activiteiten in en om het huis doen die weinig energie vragen. Zet altijd een wekker om jezelf te begrenzen.

Conclusie

Een burn-out is niet alleen een mentale kwestie, maar vooral ook een fysiek probleem waarbij je zenuwstelsel volledig uit balans raakt. Door bewust rustmomenten in te bouwen, stress te verlagen en je lichaam de tijd te geven om te herstellen, kun je je stresssysteem weer resetten. Het herkennen van de signalen en tijdig bijsturen is belangrijk om te voorkomen dat je in vicieuze cirkels terechtkomt. Gun jezelf de tijd om op te laden en weer grip te krijgen op je energiehuishouding. Met hulp van een coach die begrijpt wat je doormaakt, kun je uit deze ingewikkelde vicieuze cirkels stappen. Je hoeft het niet alleen te doen!